Umowa cywilnoprawna a Kodeks Pracy

Kodeks Pracy jasno wskazuje, iż praca realizowana w ramach umowy o pracę musi być wykonywana w sposób określony przez przełożonego, pod jego kierownictwem, a także w określonym przez niego miejscu i czasie. Dodatkowo pracownik zobowiązany jest do starannego wypełniania swoich obowiązków i nie może powierzyć ich wykonania innej osobie. Co należy podkreślić - jego praca nie służy osiągnięciu konkretnego rezultatu.

Umowa cywilnoprawna, w odróżnieniu od umowy o pracę, charakteryzuje się brakiem nadzoru i podporządkowania wobec osoby zamawiającej dzieło lub zleceniodawcy.

Wśród umów cywilnoprawnych wyróżnić można:

umowę zlecenie – którą świadczyć może zarówno osoba fizyczna, jak i podmiot gospodarczy, wynagrodzenie za określoną pracę wypłacane jest dopiero po wykonaniu pracy lecz praca może zostać wykonywana również nieodpłatnie.

umowę o dzieło – czyli umowę ulegającą rozwiązaniu dopiero po wykonaniu określonego dzieła i rozliczeniu finansowym. Umowa może także określać termin wykonania danej pracy. Jest to tzw. umowa rezultatu.

umowę agencyjną – dotyczącą akwizytorów, osób prowadzących sklepy i bary lub na przykład agentów ubezpieczeniowych. Osoby zawierające taką umowę zobowiązują się do stałego pośredniczenia w zawieraniu umów w imieniu osoby zlecającej za określonym wynagrodzeniem.

umowę o pracę nakładczą – inaczej tak zwaną umowę o pracę chałupniczą. Umowa może być zawierana na okres nawet kilku lat, a jej rozwiązanie może nastąpić za porozumieniem stron w dowolnym momencie, wykonawca nie musi świadczyć określonej w umowie pracy osobiście i dodatkowo umowa ta określa minimalne miesięczne wynagrodzenie, które wynosi nie mniej niż kwota najniższego wynagrodzenia.

Utracone „przywileje”

Kodeks Pracy jasno i wyraźnie określa obowiązki i prawa zarówno pracodawców, jak i pracowników, które w sposób oczywisty zostają "utracone” przez osoby, które świadczą swoją pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej i Kodeksu Cywilnego. Mowa tutaj o prawie do urlopu wypoczynkowego, dodatkowych świadczeniach z racji wykonywania pracy w porze nocnej lub w nadliczbowych godzinach, jak również ochronie przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy. Pracodawca nie musi płacić za czas choroby pracownika, a dodatkowo w przypadku umowy o dzieło pracownik pozostaje bez prawa do ubezpieczenia społecznego – emerytalnego czy rentownego, jak również ubezpieczenia chorobowego, zdrowotnego i wypadkowego.

Próby zastąpienia umowy

Mogłoby się wydawać, iż skoro umowy cywilnoprawne są niejako preferowane przez pracodawców nic nie stoi na przeszkodzie aby zatrudniać pracowników właśnie tylko na podstawie prawa cywilnego - nic bardziej mylnego!

Stosowanie takich praktyk zostało przewidziane i stanowczo zabronione przez Kodeks Pracy. Zgodnie z artykułem 22 § 1² Kodeksu Pracy zawarcie umowy cywilnoprawnej w warunkach, które typowo odpowiadają stosunkowi pracy stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika.

Cechy stosunku pracy:

podporządkowanie pracownika kierownictwu pracodawcy
odpłatność wykonywanej pracy
praca wykonywana osobiście przez pracownika
praca powtarzana w codziennych lub dłuższych odstępach czasu
praca wykonywana na "ryzyko" pracodawcy
praca wykonywana w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę

Umowa o wykonanie pracy nieposiadająca wyżej wymienionych cech nie powoduje powstania stosunku pracy, nawet jeżeli spełnia niektóre z tych warunków. Oznacza to, że można w takiej sytuacji zawrzeć umowę cywilnoprawną. Jeśli w umowie występują z równym nasileniem cechy umowy o pracę i np. umowy zlecenia, wówczas o tym, jaka umowa powinna zostać podpisana, decyduje wola stron.

Zgodnie z artykułem 281 § 1 zawarcie umowy cywilnoprawnej, w sytuacji gdy jednoznacznie powinna być zawarta umowa o pracę - podlega karze grzywny w wysokości od 1000 zł do nawet 30000 zł.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. 1974 Nr 24 poz 141)

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93)