Zarząd sukcesyjny w działalności gospodarczej

Stosunkowo nowym rozwiązaniem, wprowadzonym do polskiego porządku prawnego pod koniec 2018 roku jest zarząd sukcesyjny, czyli  forma tymczasowego kierowania przedsiębiorstwem, po śmierci przedsiębiorcy. Ustawa z dnia 5 lipca 2018 roku o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw w przejrzysty sposób reguluje zasady, na jakich można zarządzać przedsiębiorstwem po śmierci  przedsiębiorcy wykonującego działalność na podstawie wpisu do CEIDG, dzięki czemu w dużym stopniu rozwiązany został problem kontynuacji działalności gospodarczej firmy, a następcy prawni mają czas na podjęcie decyzji, czy chcą kontynuować działalność na własny rachunek, sprzedać firmę, czy ją zamknąć.

Wybór zarządcy

W celu ustanowienia zarządu sukcesyjnego należy spełnić trzy warunki. Wymaga się przede wszystkim powołania zarządcy sukcesyjnego i dokonania jego wpisu do Centrum Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, a także uzyskania zgody osoby powołanej na pełnienie funkcji zarządcy.

Zarządcą sukcesyjnym może zostać każda osoba fizyczna, która ma zdolność do czynności prawnych. Tak więc funkcji tej nie mogą pełnić osoby, z pełnoprawnym orzeczeniem zakazu prowadzenia działalności gospodarczej lub środkiem karnym bądź zabezpieczającym w postaci zakazu prowadzenia takiej działalności.

Co istotne, zarządca sukcesyjny może zostać powołany w dwojaki sposób – samodzielnie przez przedsiębiorcę, jeszcze za jego życia lub przez uprawnione osoby, po śmierci przedsiębiorcy. Wśród uprawnionych osób wymienić można:

• małżonka przedsiębiorcy, z przysługującym w spadku udziale w przedsiębiorstwie
• spadkobiercę ustawowego, który przyjął spadek
• spadkobiercę testamentowego, który przyjął spadek
• zapisobiercę windykacyjnego, który przyjął windykacyjny zapis, jeśli według ogłoszonego testamentu przysługuje mu w spadku udział w przedsiębiorstwie

Sposób drugi jest jednak bardziej kłopotliwy, ponieważ do ustanowienia zarządcy po śmierci przedsiębiorcy, wymagana jest zgoda osób, którym przysługuje łączny udział w spadku (w przedsiębiorstwie) większy niż 85%. Dodatkowo prawo powołania zarządcy sukcesyjnego wygasa z upływem dwóch miesięcy, licząc od dnia śmierci przedsiębiorcy.

Chociaż zazwyczaj praktykuje się ustanowienie jednego zarządcy, ustawa przewiduje także możliwość powołania przez przedsiębiorcę dalszego zarządcy sukcesyjnego, czyli tak zwanego zarządcy rezerwowego.

Prawa i obowiązki

Co do zasady, okres sprawowania zarządu sukcesyjnego wynosi 2 lata, jednakże może on sądownie ulec wydłużeniu do 5 lat.

Do podstawowych obowiązków zarządcy należy prowadzenie spraw przedsiębiorstwa, a także związanych z tym czynności sądowych i pozasądowych. Najprościej ujmując zarządca sukcesyjny ma takie same obowiązki, jak zatrudniający pracowników przedsiębiorca i odpowiada między innymi za zatrudnianie pracowników lub opłacanie składek na społeczne ubezpieczenie. Zarządca sukcesyjny może również ustanowić swojego pełnomocnika, który odpowiada za wypłatę wynagrodzenia, należności publicznych lub wykonywanie innych czynności pozostających w związku ze sprawami kadrowymi.

Natomiast czynności, które przekraczają zwykły zarząd wymagają zgody właścicieli lub sądu.

Zarządca sukcesyjny ma prawo do pobierania wynagrodzenia za wykonywanie swoich obowiązków, jak również może podjąć się wykonywania czynności zupełnie nieodpłatnie. Jednakże kwestia wynagrodzenia zawsze powinna zostać wyjaśniona na piśmie.

Kontynuacja przedsiębiorstwa

Jeśli zarządca sukcesyjny został powołany przez przedsiębiorcę, może on płynnie kontynuować wykonywanie umów handlowych. Jeśli natomiast przedsiębiorca za swojego życia nie ustanowił zarządu sukcesyjnego, to w okresie od śmierci przedsiębiorcy do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego, każda ze stron umowy może powstrzymać się od spełnienia świadczenia, wszelkie terminy ulegają zawieszeniu, co nie pociąga za sobą konsekwencji w postaci naliczania odsetek lub kar umownych.

Podobnie rzecz się ma w przypadku zatrudnienia pracowników - jeśli zarządca sukcesyjny został ustanowiony za życia przedsiębiorcy, to z chwilą śmierci właściciela firmy przejmuje on obowiązki pracodawcy w firmie - umowy o pracę z pracownikami wygasają dopiero z dniem wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego (chyba, że przed tym dniem nastąpiło przejęcie pracownika przez nowego pracodawcę na zasadach określonych w art. 231 k.p.) albo z okresem, na który zostały zawarte (np. umowy na czas określony).

W sytuacji, gdy zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony, umowa o pracę wygasa z upływem 30 dni od dnia śmierci pracodawcy, chyba że przed upływem tego terminu, na mocy pisemnego porozumienia stron, strony ustalą, że stosunek pracy będzie kontynuowany na dotychczasowych zasadach.

Przedsiębiorstwo w spadku posługuje się dotychczasowym NIP, jest podatnikiem podatków, m.in. VAT, akcyzy, podatku dochodowego, podatku tonażowego, podatku okrętowego czy podatku od gier hazardowych. Na fakturach VAT i innych dokumentach podatkowych należy używać oznaczenia przedsiębiorstwa np.: „Warsztat Samochodowy Jan Kowalski w spadku”.

Odwołanie lub rezygnacja zarządcy sukcesyjnego

Odwołanie z funkcji zarządcy sukcesyjnego może nastąpić tak naprawdę w każdej chwili. Wystarczy jedynie przedstawić w formie pisemnej stosowane oświadczenie oraz zgłosić najpóźniej następnego dnia roboczego fakt takiego odwołania do CEIDG.

Zaś w przypadku chęci odwołania zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy wymagana jest zgoda osób, które posiadają więcej niż połowę udziału w spadku przedsiębiorstwa.

Zarządca sukcesyjny w każdym, dowolnym momencie może również sam zrezygnować z pełnionej przez siebie funkcji, zarówno za życia, jak i po śmierci przedsiębiorcy. W pierwszym przypadku wystarczy złożyć rezygnację w formie pisemnej, zaś w drugim – w formie notarialnej. Po złożeniu rezygnacji zarządca pełni jeszcze swoje obowiązki przez okres 2 tygodni, chyba że wcześniej zostanie powołany nowy zarządca sukcesyjny.

Podstawa prawna:

USTAWA z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw 1 (Dz.U. 2018 poz. 1629)